Sinds 1 januari 2025 handhaven zo’n tachtig inspecteurs van de Belastingdienst op schijnzelfstandigheid. Dit vraagt scherpte van zzp’ers en hun opdrachtgevers, die kritisch moeten kijken naar hun samenwerking (en niet zomaar aannemen dat er sprake is van een verkapt dienstverband). Koen Dijkstra, voorzitter van Zelfstandigen Bouw, is niet blij met de wet: “De overheid moet niet met angst en dreiging werken maar met duidelijke regels.”
De Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) is sinds 2016 van kracht om schijnzelfstandigheid tegen te gaan. De wet bepaalt of een zelfstandige daadwerkelijk als zzp’er kan worden beschouwd of dat er sprake is van een arbeidsrelatie die als loondienst gezien moet worden. Lange tijd werd er niet actief op gehandhaafd, maar daar heeft de overheid nu verandering in gebracht. In de Kamerbrief van 6 september 2024 heeft het kabinet aangekondigd met handhaving de balans op de arbeidsmarkt te willen herstellen en het werken met (en als) zelfstandige(n) toekomstbestendiger te gaan maken.
Sinds 1 januari 2025 mag volledig gehandhaafd worden op schijnzelfstandigheid bij organisaties die werken met mensen die volgens de wet eigenlijk in loondienst horen. Met bedrijfsbezoeken en boekenonderzoeken (en op verzoek met vooroverleg met organisaties die zzp’ers inhuren) geeft de Belastingdienst voorlichting aan de markt. Opdrachtgevers worden zo nodig gewaarschuwd voor risico’s die ze bedoeld of onbedoeld lopen. Daarbij kunnen correctieverplichtingen en loonnaheffingsaanslagen worden opgelegd -maar niet verder terug dan 1 januari 2025 (tenzij sprake is van kwaadwillendheid). Boetes worden in 2025 niet uitgedeeld.
Buiten het zicht
Woordvoerder Jack Lowe van de Belastingdienst: “Organisaties krijgen het advies om de inhuur van zzp’ers kritisch te beoordelen. Ook zzp’ers wordt geadviseerd kritisch na te gaan of een opdracht voldoet aan de voorwaarden om buiten dienstbetrekking te werken. De Belastingdienst handhaaft op basis van de huidige wet- en regelgeving. Daarnaast heeft jurisprudentie, met name het Deliveroo arrest (zie kader), gezorgd voor meer duidelijkheid met betrekking tot het vaststellen of iemand in loondienst werkt of als zzp’er. Ons voornaamste advies aan ondernemers: breng de inhuur van extern personeel in kaart, beoordeel of de werkzaamheden binnen of buiten dienstbetrekking kunnen plaatsvinden en leg dit vast in de administratie.”
Ben je zelfstandige of eigenlijk in loondienst? Die vraag kunnen vele tienduizenden zzp’ers in de bouw, zorgsector, horeca, ICT en logistieke dienstverlening zichzelf stellen. Om hoeveel ‘twijfelgevallen’ het precies gaat is moeilijk te zeggen. Harde gegevens over het exacte aantal schijnzelfstandigen zijn er volgens Lowe niet: “Het meten van de omvang en groei van het aantal schijnzelfstandigen op basis van individuele arbeidsrelaties zou het meest betrouwbare beeld geven van de omvang van de problematiek. Dit is echter niet één op één te geven doordat schijnzelfstandigheid zich grotendeels buiten het zicht afspeelt. Buiten het zicht van publieke instanties en soms ook buiten het zicht van de (schijn)zelfstandigen en hun opdrachtgevers.”
Klimaat van onzekerheid
Koen Dijkstra, voorzitter van Zelfstandigen Bouw, is niet blij met de wet. Dijkstra: “De Wet DBA en de bijbehorende handhaving zorgen voor een klimaat van onzekerheid in plaats van duidelijkheid. Het oorspronkelijke doel, schijnzelfstandigheid tegengaan, wordt niet effectief bereikt, terwijl echte zelfstandigen en hun opdrachtgevers juist de dupe worden. De regelgeving is te vaag en biedt teveel ruimte voor interpretatie, waardoor opdrachtgevers uit angst voor naheffingen zzp’ers niet meer durven in te huren. De wet leidt tot uitsluiting van zelfstandigen.” Cijfers van de KvK lijken Dijkstra’s vrees voor ontmoediging van zelfstandigheid te bevestigen. In december 2024 stopten 2.955 zzp’ers ermee, 89 procent meer dan in december 2023.
Dijkstra stelt dat de overheid niet met angst en dreiging moet werken maar met duidelijke en werkbare regels. Woordvoerder Jack Lowe probeert die vrees weg te nemen: “Als je echt een ondernemer bent en zelfstandig werkt, kun je dat gewoon blijven doen. Als een (potentiële) opdrachtgever terughoudend is om met jou samen te werken, ga dan het gesprek aan. Als de opdracht voldoet aan de voorwaarden om buiten loondienst te werken, kunnen zowel de opdrachtgever als jij gerust de samenwerking aangaan. De keuzehulp op www.hetjuistecontract.nl kan daarbij helpen.”
“Maak van ondernemerschap geen juridisch mijnenveld”
Zo’n tachtig inspecteurs moeten 1,2 miljoen zzp’ers in Nederland gaan controleren. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de Belastingdienst met die capaciteit veel voor elkaar gaat krijgen, onderkent Koen Dijkstra van Zelfstandigen Bouw: “Met deze aantallen is het duidelijk dat de capaciteit beperkt is. Maar de echte dreiging zit hem niet in de inspecteurs zelf maar in de onzekerheid die de overheid zaait. Opdrachtgevers zijn bang om fouten te maken en kiezen daarom voor de ‘veilige’ route: geen zzp’ers inhuren. Dat is het werkelijke probleem. De handhaving door de Belastingdienst moet gericht zijn op echte probleemgevallen zoals gedwongen zelfstandigheid, onderbetaling en evidente schijnzelfstandigen. Zelfstandigen moeten de ruimte krijgen om écht te ondernemen, zonder steeds te worden gehinderd door regels die eerder belemmeren dan beschermen. De overheid moet zorgen voor een helder en objectief kader, zodat zelfstandigen en opdrachtgevers weten waar ze aan toe zijn. Wij als Zelfstandigen Bouw blijven ons hard maken voor praktische en werkbare oplossingen die zelfstandigen ondersteunen in plaats van tegenwerken. Ondernemerschap moet een bewuste keuze blijven en geen juridisch mijnenveld.”
Gezagsverhoudingen
Dijkstra’s advies aan bedrijven: “Blijf kritisch kijken naar samenwerking met zzp’ers en neem niet zomaar aan dat er sprake is van een verkapt dienstverband. Maak duidelijke afspraken, werk met een goed contract en zorg ervoor dat de samenwerking past binnen de kenmerken van ondernemerschap. Laat je niet gek maken door de dreiging van handhaving maar zorg wél dat je je zaken goed op orde hebt. En bovenal: laat je niet onnodig beperken in het werken met zelfstandigen.”
Zzp’ers moeten volgens Dijkstra “zichzelf blijven” en zich niet bang laten maken door onduidelijke regels. De focus van de Belastingdienst zal volgens Dijkstra vooral liggen op gezagsverhouding en structurele inbedding in de organisatie: “Wat telt, is of je als zelfstandige kunt aantonen dat je daadwerkelijk als ondernemer werkt: met meerdere opdrachtgevers, eigen investeringen en de vrijheid om je werk zelf in te richten. Een uurtariefgrens van 33 euro is genoemd als indicatie, maar biedt nog geen zekerheid. Ook inschrijving bij de KvK of het hebben van een eigen bedrijfsauto zijn geen doorslaggevende factoren. En als zzp’er maar niet meer aan een kerstborrel van een opdrachtgever meedoen, is absurd. Ondernemerschap zit ‘m in hoe je werkt, niet of je een oliebol met een opdrachtgever eet.”
Uber en Deliveroo
De onduidelijkheid over (schijn)zelfstandigheid bleek onlangs maar weer in een uitspraak van de Hoge Raad, die oordeelde dat chauffeurs van taxidienst Uber ondernemer én werknemer kunnen zijn. De zaak was aangezwengeld door vakbond FNV. Volgens de Hoge Raad zijn de omstandigheden bepalend en kunnen zzp’ers en werknemers zij-aan-zij hun werk doen voor Uber. Hoe iemand zich buiten de werkrelatie opstelt, weegt ook mee.
Uber is niet het eerste bedrijf dat voor de rechter moest verschijnen. Een van de aanjagers van de huidige ontwikkelingen rond schijnzelfstandigheid was maaltijdbezorger Deliveroo. Die zaak werd in 2023 beslecht door de Hoge Raad (en draaide om de vraag of bezorgers van Deliveroo zelfstandigen of werknemers waren). Deliveroo begon in juni 2015 met haar activiteiten in Nederland. Tot in de loop van 2018 werkten de bezorgers op basis van een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Toen besloot Deliveroo de arbeidsovereenkomsten niet te verlengen en de bezorgers als zelfstandigen te laten werken via een opdrachtovereenkomst.Medio 2018 startte vakbond FNV een procedure waarin zij claimde dat de bezorgers werkzaam waren op basis van een arbeidsovereenkomst. De Kantonrechter Amsterdam stelde FNV in het gelijk. Ook in hoger beroep werd door het Hof Amsterdam geoordeeld dat sprake was van een arbeidsovereenkomst. Kern van deze uitspraken was dat de verhouding tussen de bezorgers en Deliveroo in zijn geheel bezien meer leek op een arbeidsovereenkomst dan op een opdrachtovereenkomst. In maart 2023 liet de Hoge Raad het oordeel van het Hof Amsterdam in stand: er was sprake van werknemers en niet van zelfstandigen.
Tekst: Ton Verheijen | Beeld: Ron de Haer
